Beschaving in koper gegoten

Irak, waar tussen de Eufraat en de Tigris de menselijke beschaving is begonnen, heeft ook één van de meest elegante schaakspellen uit de collectie voortgebracht.

De grote schaakstukken zijn gemaakt van koper en uitgevoerd in de kleuren nikkel en geelkoper. Het schaakspel is onderdeel van de Collectie G.M. Glotzbach en aangeschaft in 1979. In hetzelfde jaar werd Saddam Hussein ingezworen als president van de republiek Irak. De republiek was jong (sinds 1958) en ook haar onafhankelijkheid was pas sinds 1932 een feit. Daarvoor hadden de Irakezen onder mandaat gestaan van de Britten. Deze Europese invloed is terug te vinden in de realistische vormgeving van de schaakstukken.

Bakermat beschaving
Wanneer we beschaving definiëren aan de hand van schrift, dan is de oudste beschaving te vinden in Zuid-Irak, met Uruk als de belangrijkste stad. In dit gebied woonden in het vierde en derde millennium voor Christus de Sumeriërs. Zij zijn het eerste volk waarvan we het schrift ook daadwerkelijk kunnen lezen. Het Sumerisch is daarmee de oudst bekende taal en niet verwant aan een andere taal, voor zover wij weten.

De teksten zijn overgeleverd in spijkerschrift op kleitabletten. De tabletten konden een stuk makkelijker de tand des tijds doorstaan dan bijvoorbeeld het vergankelijke papyrus. Bij een brand werden de kleitabletten gebakken in plaats van dat ze verloren gingen… Ongeveer 4000 jaar geleden verdween het Sumerisch als gesproken taal. Om de teksten te kunnen blijven lezen, onderwezen de nieuwe machthebbers uit Babylonië nog tot na het begin van onze jaartelling hun kinderen in het spijkerschrift.

Ottomanen rukken op
Met de komst en de verspreiding van de islam, werd ook het huidige Irak bekeerd. In de 16e eeuw veroverden de Ottomanen een groot deel van het Midden-Oosten, waaronder Irak. Zij zouden tot aan de Eerste Wereldoorlog de baas zijn in het gebied, waarbij de bevolking een grote vorm van autonomie genoot. Zolang de belastingen werden betaald, was er weinig te merken van de sultan in Constantinopel, het huidige Istanboel.

Met de dreiging van een oorlog aan het begin van de 20ste eeuw kozen de Ottomanen de kant van de Duitsers. Een foute keuze, zo bleek later. Na het verlies van de oorlog viel het grote Ottomaanse rijk uiteen, waaronder ook de Iraakse gebieden. De Volkerenbond riep in 1920 het mandaat Mesopotamië uit. Het mandaat heeft de vormen van het huidige Irak en bestond uit drie totaal verschillende gebieden: de Koerdische provincie Mosoel, het gebied rond de soennitische stad Bagdad en het gebied rond de sjiitische havenstad Basra.

De nieuwe staat leidde tot fel protest onder de bewoners, met een revolutie tot gevolg. Deze opstand kosten duizenden het leven en zou de boeken ingaan als de Grote Iraakse Revolutie. De Britten sloegen de opstand bloedig neer en zouden nog twaalf jaar aan de touwtjes trekken. Zij gaven soennitische stamhoofden voorrechten, zoals publieke gronden in privébezit, om zo hun loyaliteit aan Engeland veilig te stellen. Aan de stamhoofden de schone taak om de rest van de bevolking onder de duim te houden.

Opgelegde grenzen ongewenst
Het mandaat uit 1920 was tijdelijk en op 3 oktober 1932 werd Irak officieel onafhankelijk. De Britten zetten een koning op de troon uit een loyale familie en hielden zo achter de schermen nog de controle. Pas met de komst van de republiek Irak in 1958 verloren zij veel van hun macht in dit gebied.

De manier van politiek bedrijven, namelijk eerst zorgen voor je eigen stam in plaats van de gehele bevolking, ging niet verloren. De Koerdische minderheid en de sjiieten, de meerderheid van de bevolking, werden nog altijd onderdrukt. Pas na de val van Saddam Hoessein en het instellen van een gemengde regering in 2005, proberen de Irakezen hier een eind aan te maken en het land gezamenlijk te besturen.

Door Marjolein Overmeer