Nog maar een paar nachtjes slapen en dan viert het hele land weer Sinterklaas. Een goede reden voor het Schaakstukkenmuseum om het feest van de goedheiligman in de schijnwerpers te zetten.
Door Marjette van Koperen

Sinterklaas in de Middeleeuwen
Het is onbekend hoe oud het Sinterklaasfeest precies is, maar uit bronnen weten we dat jong en oud het feest al in de 12e eeuw enthousiast vierden. Het middeleeuwse Sinterklaasfeest leek niet veel op onze 5 december-viering: eigenlijk was het één grote volkskermis. Mensen dansten en maakten muziek, gilden organiseerden processies, toneelstukken en gezamenlijke maaltijden. Voor arme mensen werd geld ingezameld en iedereen ging naar de kerk om een gebedje tot de heilige Sint-Nicolaas te richten. Vanaf de 15e eeuw kwam daarbij het schoen-zetten in de kerk in zwang. Ook speculaas eten was al in de Middeleeuwen gebruikelijk. Dit gaf jongemannen een uitgelezen kans om een leuk meisje aan de haak te slaan. De vrijer gaf zijn meisje een grote speculaaspop: brak ze het hoofd ervan af, dan was de liefde wederzijds. Maar brak ze de benen van de pop af, dan had ze geen interesse en kon hij zich maar beter uit de voeten maken.

Van heilige…
Langzamerhand verdween het Sinterklaasfeest uit het openbare leven: vanaf de 17e eeuw ging men het feest steeds meer in de huiselijke kring vieren. De Sint kreeg nu ook een belangrijke opvoedende functie in zijn takenpakket: hij werd een strenge, afstandelijke oude heer die met respect behandeld diende te worden. Brave kinderen hadden niets te vrezen, maar stoute kinderen werden streng bestraft. Daar had Sint-Nicolaas zijn handlanger voor:

Jan Steen ca. 1665 Het Sint Nicolaasfeest

Jan Steen ca. 1665 Het Sint-Nicolaasfeest

hij werd altijd begeleid door een angstaanjagende zwarte duivel, die aan ketens werd meegevoerd. Daaraan kon je zien dat de Sint een échte heilige was: hij had de duivel overwonnen en tot zijn dienaar gemaakt. De huiveringwekkende duivel, die Joost Pek, Zwarte Jan of Pieterbaas werd genoemd, was verantwoordelijk voor het afstraffen van stoute kinderen. De 17e-eeuwse Sint en zijn geknechte duivel lieten zich zelden zien, maar als je het gerammel van zware ketens hoorde, dan wist je dat ze niet ver weg waren.

tot kindervriend
Vanaf 1900 werden Sint en Piet steeds meer zoals we ze nu kennen: een oude, wijze man die aardig was voor alle kinderen (braaf én stout) en zijn grappige en trouwe kindervriend.  Vanaf nu had de voormalige duivelse dienaar een officiële naam: iedereen leerde hem kennen als Zwarte Piet. Volgens de overlevering hielpen in 1945 de in Nederland gestationeerde Canadese soldaten bij de intocht van Sinterklaas. En omdat ze niet bekend waren met de Sinterklaas-traditie, bedachten ze dat het feest nóg leuker zou worden als er veel meer Pieten waren die snoepgoed zouden uitdelen.

Na de oorlog ontstond geleidelijk aan Pakjesavond. Voorheen werd het Sinterklaasfeest gevierd op de naamdag van Sint-Nicolaas, op de ochtend van 6 december. Naarmate de volwassen gezinsleden bij het feest betrokken raakten, verplaatste het feest naar de vooravond, op 5 december. Zo kan nu het hele gezin meegenieten, waarmee het Sinterklaasfeest uiteindelijk een echt familiefeest is geworden. En wat is deze dagen een beter cadeau voor de ware schaakliefhebber dan het  exclusieve Rotterdams Schaakspel van het Schaakstukkenmuseum?