Het Schaakstukkenmuseum is vernieuwd. Na de herinrichting is nu ook de collectie Rademaker te zien. Deze verzameling is ontstaan door de liefde voor bijzondere schaakspellen van moeder en dochter Rademaker. Een interview met dochter Miranda.

Het eerste schaakspel, uit Griekenland. Collectie Rademaker

De collectie is ontstaan tijdens een vakantie, ongeveer 25 jaar geleden. Miranda (nu 47) studeerde nog en ging met haar moeder naar Griekenland: “We hadden daar leuke schaakspellen op de markt gezien. Aan het einde van de vakantie hadden we wat geld over en we besloten een schaakspel uit te zoeken. Het was echt een toeristisch aandenken aan deze vakantie. Eenmaal thuis namen we ons voor om voortaan elke keer een schaakspel als souvenir mee naar huis te nemen.”

Zonder dat ze het toen wisten, was dat het begin van hun enorme verzameling van ongeveer 300 schaakspellen. Naast de vakantie-souvenirs namen moeder en dochter ook steeds vaker schaakspellen van rommelmarkten of uit wereldwinkels mee en de verzameling groeide gestaag. Maar het omslagpunt, van toeristische souvenirtjes opsnorren naar serieus verzamelen, vond plaats in Londen.

Het Zuid-Afrikaanse schaakspel uit het Londense winkeltje. Collectie Rademaker

Miranda weet het nog goed: “We zagen een mooi schaakspel maar het zag er nogal prijzig uit. Er stond alleen geen prijskaartje bij en de winkel was nog dicht. We zijn in een koffietentje aan de overkant gaan zitten wachten, met thee en muffins, totdat de winkel openging. Dit spel, afkomstig uit Zuid-Afrika, bleek inderdaad duur, maar we moesten en zouden het mee naar huis nemen. Tot nu toe hadden we alleen schaakspellen gekocht van een paar tientjes, als toerist, maar hiermee was het hek van de dam.”

De dames zochten bewust vakantielocaties uit waar veel schaakspellen te krijgen waren. “Van tevoren zochten we op of er in het land of de stad dat we op het oog hadden winkels waren voor schaakspellen. Zo niet, dan gingen we ergens anders naar toe. Of we maakten expres een tussenstop, zoals in New York. Daar zaten twee fantastische winkels vol schaakspellen in dezelfde straat. We hebben ons helemaal suf gekocht. We moesten een extra koffer kopen om alles mee naar huis te krijgen.”

Anders dan anders
De dames speelden zelf weinig met de schaakspellen. Miranda: “Het schaken zelf zit niet achter deze verzameling. Het ging ons echt om de vormgeving van de stukken. Het is bijzonder hoeveel variaties er te vinden zijn, terwijl schaakstukken zelf aan bepaalde regels zijn gebonden vanwege hun functie. Wat we vooral belangrijk vonden, was dat de schaakspellen anders waren dan die we al hadden. Wanneer we naar een land toegingen, maakten we ook foto’s van de spellen die we daar eerder hadden aangeschaft. Om dubbele te voorkomen.” De dames zochten niet naar speciaal materiaal, een thema of spellen uit een bepaalde periode. Als het maar een aanvulling was op hun collectie.

Schaakspel uit Mexico. Collectie Rademaker

Meestal gingen moeder en dochter samen op pad, maar alleen in Mexico zag Miranda een schaakspel dat ze moest hebben: “Ik was op tournee met andere muzikanten. We stopten bij een wegrestaurant om te gaan eten, waar ik een apart schaakspel met ezeltjes zag staan. Terwijl de rest aan tafel zat, was ik aan het onderhandelen met de eigenaar en mijn moeder aan het bellen. In Nederland was het midden in de nacht, maar ik moest weten of we dit schaakspel nog niet hadden!”

Meerlagig systeem
Al deze schaakspellen moesten ook een plekje krijgen. “De piano stond al snel vol, dus we lieten een speciaal kastje maken. Toen dat ook vol was, werden er extra plankjes aan bevestigd, zodat het een systeem werd met meerdere lagen. Na nog meer aankopen was mijn moeders oplossing om slechts de helft van elk spel in het kastje te zetten. De andere helft van al die schaakspellen lag in dozen, ergens op zolder.”

Schaakspel muziekinstrumenten uit Zuid-Afrika, het enige dat Miranda heeft gehouden.

Miranda, die violist is, heeft alle schaakspellen aan het Schaakstukkenmuseum gedoneerd, op één na: haar favoriete schaakspel met  muziekinstrumenten. “Het thema is voor mij speciaal maar ook het moment dat we het spel kochten. We waren in Zuid-Afrika en hadden net geld gepind voor de komende dagen. Mijn moeder ging een toilet in om het geld goed op te bergen onder haar kleren, terwijl ik wat rondkeek in de buurt. Ik zag dit schaakspel in de etalage staan en riep: ‘Mam, kom maar van de wc af, we gaan dit geld gelijk weer uitgeven!'”, vertelt ze lachend.

Nauwe banden
Miranda en haar moeder kwamen jaren geleden in aanraking met het Schaakstukkenmuseum, doordat ze in de Openbare Bibliotheek het Rotterdams Schaakspel zagen staan. “Mijn moeder informeerde ernaar en we werden doorverwezen naar het museum. We zijn gelijk gaan kijken en hebben de eigenaar Ridder Dijkshoorn verteld over onze verzameling. Het was nog in de begindagen van het museum en we zijn schaakspellen gaan uitlenen aan hem. Toen mijn moeder afgelopen juni overleed, was er voor mij dan ook maar één plek waar onze verzameling moest komen te staan en dat was in het Schaakstukkenmuseum.”

Schaakspel van Russisch brooddeeg. Collectie Rademaker

Maar bij het afstaan van de schaakspellen, barstte Miranda in tranen uit. “Nu ben ik blij, maar het was wel pijnlijk om de verzameling weg te doen. Het was echt iets van mijn moeder en mij geweest, waar we samen veel mee bezig waren. Het opwindende gevoel als we iets moois tegenkwamen en dan het afdingen! Ja, het verzamelen speelde een grote rol in ons leven en we besteedden er veel tijd, geld en aandacht aan. Maar bij ons thuis zagen alleen wij de bijzonder schaakstukken en nu kunnen er veel meer mensen van genieten.”

Door Marjolein Overmeer