De expansiedrang van de Romeinen betekende het eind van grote rijken. Ook Egypte, al eeuwen het rijkste koninkrijk in de Middellandse Zeeregio, moest er aan geloven. De laatste koningin op de troon was Cleopatra.

De Ptolemaeïsche koningin Cleopatra VII (69 v.Chr. – 30 v.Chr.) leefde op het randje van een nieuw tijdperk. Het reusachtige Romeinse rijk had zich als een olievlek richting Egypte uitgebreid. De Ptolemaeën, van oorsprong Griekse Macedoniërs, zaten op dat moment al 10 generaties op de Egyptische troon. De Grieks opgevoede Cleopatra zou de laatste heerser zijn van het Hellenistische tijdperk, dat begonnen was met Alexander de Grote in 323 voor Chr. Cleopatra was dus een stuk minder Egyptisch dan bijvoorbeeld Nefertiti uit de 14de eeuw voor Chr., die andere beroemde koningin van Egypte.

Verstopt in waszak
Egypte was al zo lang een wereldrijk dat de beroemde sfinx duizend jaar voor Cleopatra’s regeringsperiode al grondig gerestaureerd was. De Romeinen daarentegen kwamen in vergelijking met Egypte pas net kijken. De opkomst van Rome als wereldrijk was twee eeuwen bezig en rond de tijd van Cleopatra’s geboorte niet meer te stoppen. Om nog enigszins de autonomie van Egypte te kunnen behouden, had haar vader Ptolemaeus XII Auletes de kant gekozen van de op dat moment machtigste Romein, Gnaeus Pompeius Magnus. Auletes kreeg de officiële titel ‘vriend en bondgenoot van het Romeinse volk’ maar wel in ruil voor een enorme afkoopsom.

Auletes stierf in 51 voor Christus en zijn oudst levende dochter Cleopatra volgde hem op. Omdat een vrouw niet alleen mocht regeren, trouwde ze met haar twaalfjarige broertje Ptolemaeus XIII. Zijn adviseurs keerden zich echter al snel tegen haar en Cleopatra werd verbannen. In datzelfde jaar, 48 voor Christus, versloeg Caesar het leger van zijn rivaal Pompeius. Pompeius vluchtte, maar Cleopatra’s broertje liet hem vermoorden om in de gunst te komen van Caesar. De nieuwe machtigste Romein kon deze laffe daad alleen niet waarderen en begaf zich naar Alexandrië, de stad van de jonge Egyptische vorst.

Cleopatra besefte dat Caesar haar kans was om terug te keren op de troon. Ze verstopte zich in een schip en voer in het geniep naar Alexandrië. In de haven kocht ze de wachtposten van haar broertje om en, verstopt in een waszak, droeg haar trouwe hoveling Apollodorus van Sicilië haar onopgemerkt het paleis binnen. Op schilderijen en in films wordt de zak vaak weergegeven als een oosters tapijt.

Caesar maakte in zijn kamer het koord van de waszak los, en daar verscheen de 21-jarige koningin. In vol ornaat. Caesar was op dat moment 52 jaar en stond bekend als een rokkenjager. Hij had met veel vrouwen van zijn senatoren geslapen, even als met vrouwen en dochters van Gallische hoofdmannen. Caesar was een fysiek fitte en charmante dandy, die in Rome de laatste mode bepaalde en erg bezig was met zijn uiterlijk. Geschiedschrijvers hebben ons vaak willen doen geloven dat Caesar zich als een mak schaap liet verleiden door Cleopatra maar daar was hij te ervaren voor. Cleopatra gebruikte vast en zeker haar charme en lichaam om de troon via Caesar terug te krijgen, maar Caesar zelf kon Cleopatra ook goed gebruiken. Hij wilde de jonge Egyptische koning en zijn adviseurs laten zien dat Rome hun regime niet hoefde te steunen. Zowel Caesar als Cleopatra verloor de politiek dus niet uit het oog.

Twee machtige minnaars
Cleopatra kreeg haar zin en Caesar verkondigde dat broer en zus voortaan gezamenlijk Egypte zouden besturen. De jonge Ptolemaeus XIII liet het er niet bij zitten en er braken gevechten uit. Uiteindelijk versloegen de Romeinen het koninklijke leger en verdronk Cleopatra’s broertje tijdens zijn vlucht in de Nijl. Op aandringen van Caesar trouwde Cleopatra met haar andere broertje, Ptolemaeus XIV, om een man op de troon te houden. Caesar bleef hierna nog maanden plakken en samen maakten ze een lange boottocht over de Nijl. Toen hij weer vertrok om oorlog te voeren in Klein-Azië, was Cleopatra zwanger van hem. Hun zoon, Caesarion of kleine Caesar, werd eind 47 voor Christus geboren. Tijdens de rest van Caesars leven zou Cleopatra enkele malen naar Rome reizen, samen met hun zoon. Dit waren zowel privé als zakelijke bezoeken en door actief lobbyen zorgde ze ervoor dat Egypte niet als Romeinse provincie geannexeerd werd.

Maar dit is nog niet het einde van het verhaal: Caesar werd namelijk vermoord in 44 voor Christus. Cleopatra was in een klap haar Romeinse steun kwijt. Ze wist echter al snel een nieuwe aanhanger te vinden in consul Marcus Antonius. Hij had in het machtsvacuüm de leiding over het Romeinse rijk gegrepen, samen met Octavianus en de minder machtige Lepidus. Cleopatra wist Marcus Antonius met haar koninklijke allure en charme te overdonderen en nog geen jaar na hun eerste ontmoeting baarde ze een tweeling. In 37 voor Christus, tien jaar na hun eerste ontmoeting, maakte Antonius van Alexandrië zijn thuisstad en kreeg hij nog een zoontje met Cleopatra. De vorstin breidde met zijn hulp haar rijk uit en droeg vanaf 34 voor Christus de titel ‘Koningin der Koninginnen’. De Romeinse senaat zag dit met lede ogen aan en begon, onder leiding van Antonius’ oude bondgenoot Octavianus, een oorlog tegen Egypte. De Romeinse vloot bleek een stuk sterker en bij het naderen van Octavianus pleegde het paar zelfmoord.

Geen troon, wel een erfenis
Uiteindelijk waren Cleopatra’s successen opmerkelijk in een tijd dat haar koninkrijk allang geen werkelijke macht meer bezat. Ze verzette zich niet tegen de Romeinen maar probeerde zoveel mogelijk gebruik van hun macht te maken. Uiteindelijk was haar rijk ongeveer even groot als in de tijd van haar meest succesvolle voorouders.

Tot vandaag de dag spreekt het verhaal van Cleopatra en haar Romeinse minnaars ons nog aan. Shakespeare maakte er een toneelstuk van, Elizabeth Taylor is onsterfelijk geworden in de rol van Cleopatra en ook in enkele Astrix & Obelix albums speelt de koningin een dominante rol. Op het schaakbord staan de Romeinen tegenover de Egyptenaren maar aan dit schaakspel doet Cleopatra niet mee: zij stond aan de zijde van de Romeinen.